Bir önceki yazımızda Sağlık Hakkı Derneği tarafından BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği'ne sunulan raporun incelenmesine başlanmış ve şiddet mağdur ve faillerinin özellikleri ile şiddet vakaları hakkında bilgi verilmişti. Bu yazıda ise şiddet biçimleri karşısında hukuk sistemimizde mevcut olan ve olmayan araçlar incelenecektir.
Kadınlara yönelik şiddetin ve sağlık hakkı ihlallerinin önlenmesine yönelik hukuk sistemimizde bir takım mekanizmalar yer almaktadır. 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun ve bu kanun kapsamında çıkarılan uygulama yönetmeliğinde Şiddet Önleme ve İzleme Merkezleri (ŞÖNİM) kurulmuştur. Bunun yanında Türk Medeni Kanunu ile Türk Ceza Kanunu'nda kadına yönelik şiddete ilişkin düzenlemeler getirilmiştir. (Sağlık Hakkı Derneği)
6284 sayılı Kanun kapsamında kadınların cinsiyete dayalı şiddetten korunmasına ilişkin bir takım koruma mekanizmaları öngörülmüş olsa da bu kanunun temel ilkelerini belirleyen Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi'nden (İstanbul Sözleşmesi) Anayasa m.90'ile getirilmiş düzenlemelere aykırı biçimde çıkılmıştır. (Sağlık Hakkı Derneği)
Türkiye'de salt sağlık hakkı kapsamında kadına yönelik şiddete ilişkin bir hukuki düzenleme bulunmamaktadır. Ancak şiddet mağduru kadınların şiddetten korunması ve sağlık hakkına erişiminin sağlanmasına yönelik düzenlemeye ihtiyaç vardır. Örneğin şiddet mağduru kadınların sağlık hizmeti alabilmesi ve travmanın önlenebilmesi için tecavüz kriz merkezleri veya şiddet kriz merkezleri gibi kurumlarda sağlık hizmeti verilmesi gerekir. (Sağlık Hakkı Derneği)
Çocuklara yönelik yapılmış düzenlemeler çocukların 18 yaşına kadar sağlık hizmetlerinden ücretsiz olarak faydalanmalarını sağlar. Cinsel şiddete maruz kalan çocuklar Çocuk İzleme Merkezlerinden (ÇİM) sağlık hakkı kapsamında psikososyal gelişimleri de göz önüne alınarak sağlık hizmeti almaktadırlar. İhmal ve istismar mağduru çocuklar, şiddete maruz kalan veya kalma ihtimali olan çocuklar için özellikle ruh sağlığını koruyucu sağlık önlemlerinin alınması mümkündür. Mahkeme kararı doğrultusunda ailelerin en fazla 3 aylık periyotlarla çocuk - ergen psikiyatri kliniklerine başvurması istenmekte ve ailelerin düzenli kontrolleri yaptırıp yaptırmadığı izlenmektedir. Cinsiyete dayalı ve çocuklara yönelik şiddet önlenmesi, 6284 sayılı
Kanun'un amaçları arasında benimsenmiştir. (Sağlık Hakkı Derneği)
Hukukumuzda çocukların sağlık hakkının korunmasına yönelik özel bir düzenleme bulunmamaktadır, ancak mevcut hukuki düzenlemelerde çocukların sağlık hizmetlerine erişimine ilişkin maddeler vardır. Bunun yanında ÇİM'ler aracılığıyla cinsel istismar mağduru çocukların muayene ve adli süreçlerini travmatize edilmeden geçirmeleri amaçlanmaktadır. (Sağlık Hakkı Derneği)
Hukuki düzenlemeler kapsamında LGBT+ bireylerin sahip olduğu haklar da diğer yurttaşların sahip olduğu haklarla aynıdır ve LGBT+ bireylere dönük ayrı bir düzenleme hukuk sistemimizde yer almamaktadır. Bu bağlamda kişilerin sahip olduğu haklar kişisel, dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmez niteliktedir. Bu haklar Anayasa'nın 2, 5, 10, 56 ve 60'ıncı maddeleriyle koruma altına alınmıştır. Bunun yanında Türkiye'nin de taraf olduğu uluslararası sözleşmeler LGBT+ bireylerin sağlık haklarının korunmasını emretmektedir. (Sağlık Hakkı Derneği)
LGBT+ bireyler ile gerçek veya atanmış cinsel yönelim, cinsel karakter ve cinsel kimlik temelli olarak diğer kimselere yönelik cinsiyete dayalı şiddet kapsamında doğrudan LGBT haklarını korumaya yönelik bir hukuki düzenleme yer almamaktadır. "Ayrımcılıkla Mücadele ve Eşitlik Yasa Tasarısının" ilk taslağında ayrımcılık yasağı kapsamı içerisinde yer alan başlıklardan biri cinsel yönelim iken 2011'de yapılan değişiklikle bu ifade tasarıdan çıkarılmıştır. (Sağlık Hakkı Derneği)
Türkiye'nin İstanbul Sözleşmesinden çekilmesi yalnızca kadına karşı şiddetin önlenmesi bağlamında gösterilen mücadelede değil LGBT+ bireylerin haklarının korunması bağlamında da bir risk oluşturmaktadır. (Sağlık Hakkı Derneği)
Türkiye'de LGBT+ bireylerin sağlık hakkının korunması özelinde çıkarılmış bir hukuki düzenleme bulunmamaktadır. (Sağlık Hakkı Derneği)
Hukuki düzlemde, engelli bireylerin şiddete uğramaları halinde hak arama ve tazminat talep etmelerine yönelik mekanizmalar vardır. Anayasa'da düzenlenen kanun önünde eşitlik, eşit muamele, ayrımcılık yasağı gibi ilkeler engelli bireylere yönelik sağlık hakkı ihlallerine karşı koruma sağlar. Türkiye'nin taraf olduğu Engelli Hakları Sözleşmesi m.16, devletlere engelli bireylerin gerek ev içinde gerek ise ev dışında her türlü istismar, şiddet ve ihmale karşı korumasına yönelik önlemleri alma yükümlülüğü yüklemektedir. Bu bağlamda engelli bireylerin sağlık hakkı ihlali ve şiddet karşısında hak arayabileceği mekanizmalar vardır. Türkiye'de engelli bireylere yönelik şiddet kapsamında kalan fiziksel - cinsel şiddet, kötü muamele, istismara ilişkin hukuki düzenlemeler vardır; ancak salt engellilerin sağlık hakkı ihlallerine yönelik bir hukuki düzenleme yoktur. (Sağlık Hakkı Derneği)
Türkiye, cinsiyete dayalı şiddeti ve sağlık hakkı gibi alanlardaki etkisini azaltmayı amaçlayan İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'ni benimsemiştir. Bu belgedeki en önemli ve öncelikli hak, "yaşam hakkıdır". Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) m.12'de sağlık hizmetlerine erişimi engelleyen her türlü ayrımcılığın önlenmesine yönelik düzenlemeler içermektedir. 6284 sayılı Kanun koruma, şiddeti engelleme, hak arama, şiddet riskinin bulunduğu durumlarda yasal yollara başvurma imkanı sağlamaktadır. Şiddet mağdurları, hiçbir harç veya masraf ödemeden aile mahkemelerine başvurabilmektedir. Failler, koruma tedbirine uygun davranmaması halinde zorlama hapsine tabi tutulmaktadır. Bu yasanın doğru uygulanması, saldırganların bertarafı açısında önleyici koruma sağlamaktadır. Psikolojik şiddet olgularında kanunun getirdiği imkanlar mağdurun gizlenmesine, kimlik ve adres bilgilerini değiştirmesine, geçici olarak sığınaktan yararlanmasına yönelik önleyici mekanizmalar yer almaktadır. Bu bağlamda şiddet mağdurlar kaymakamlık ve valiliklere, ŞÖNİM'lere, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı İl Müdürlüklerine başvurarak psikolojik, mesleki ve sosyal rehberlik ve danışmanlık, geçici maddi destek, çocukların korunması ve geçici kreş hizmetlerinden faydalanması mümkündür. (Sağlık Hakkı Derneği)
Bu kanunun kapsamı kadına yönelik şiddetin önlenmesi ve ailenin korunmasını ön plana çıkarmakla birlikte farklı cinsel yönelimlere sahip kişilerin maruz kaldığı şiddete ilişkin düzenlemeler içermemektedir. (Sağlık Hakkı Derneği)
6284 sayılı Kanun sisteminde etkili koruma mekanizmaları yer alsa da hizmetin sağlandığı pek çok merkezde personel eğitiminin yetersiz olduğu ve şiddet mağdurlarının suçlama ve ayrımcılığa maruz kaldığı belirtilmektedir. (Sağlık Hakkı Derneği)
Türkiye'de cinsiyet eşitsizliğinden kaynaklanan şiddeti sağlık hakkı kapsamında özel olarak ele alan bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. (Sağlık Hakkı Derneği)
Kaynakça
Sağlık Hakkı Derneği, (6.3.2022), Violence and It's Impact on the Right of Health, https://www.ohchr.org/Documents/Issues/Health/Violence-and-its-impact-on-the-right-to-health/CSOs/cs.health.right.association.docx
留言