Geçmişten günümüze yüzyıllar geçmiş ve teknolojinin hızla gelişimi ile dijitalleşen dünyada zaman ve mekân algısı ortadan kalkmıştır. Dünya, Marshal McLuhan’ın tabiriyle, global bir köy haline gelmiş ve ülkelerden sistemlere, toplumdan bireye pek çok şey değişime mahkûm olmuştur. Süreç boyunca değişmeyen tek şey, ülkeleri ayakta tutan en önemli kaynağın insan ve insanın en büyük sermayesinin de sağlık olduğudur. Dünya Sağlık Örgütü’nün yapmış olduğu holistik tanıma göre sağlık, insanın beden, ruh ve sosyal açıdan tam bir iyilik hali içerisinde olma durumudur. Gelişen teknoloji, tıbbın da ilerlemesini sağlamış ve iyilik hali olma ifadesinin yelpazesi genişlemiştir. Modern tıp adı verilen günümüz tıbbında sağlıklı olmak, iyi olmak, sistemin topluma, toplumun bireye verdiği bir ödev haline gelmiştir. Bu durum bireyde şöyle bir algı yaratmıştır;
Sağlıksız ve hasta olduğun her an sen suçlusun!
Hastadan ziyade hastalığa ve çözümüne odaklanılmış bu sistemde, dikkatler sağlıkta bireysel sorumluluğa çevrilmiştir. Bu durum sağlık okuryazarlığı kavramını doğuran en önemli etken olmuştur.
Kişinin sağlığını korumak, geliştirmek için sağlık bilgilerine erişme, eriştiği bilgileri anlayarak yorumlayıp değerlendirdikten sonra kullanabilme becerisi olarak tanımlanan sağlık okuryazarlığı, araştırmalara göre sağlığın öncü sosyal belirleyicilerinden biri halini almıştır. Bilişim çağı olarak da nitelenen günümüzde, internet teknolojileri ve medya sağlıkta bireysel sorumluluğa atfen bilgiye ulaşmada en yoğun kullanılan kaynaklar arasındadır. Bireylerin sağlık davranışları üzerinde önemli bir etkiye sahip olan bu bilgiler, her zaman doğru olmaz. Bu durum sağlık okuryazarlığının dijital versiyonu olan elektronik (dijital) sağlık okuryazarlığı kavramını ortaya çıkarmıştır. Elektronik sağlık okuryazarlığı, dijital ortamda doğru ve güvenilir sağlık bilgisine ulaşabilme ve ulaşılan bilgileri analiz ederek sorunların çözümünde kullanabilme becerisi olarak tanımlanmaktadır. Her türlü bilgiye kolayca erişebildiğimiz 21. yüzyılda beklentiler artmış ve sağlık bilgilerini anlayabilme yeteneği, bireyin sağlık hizmetlerinin karar sürecinde aktif rol almasını sağlamıştır. Artan beklentiler, sağlık sisteminin karmaşık yapısı; henüz çok yeni bir kavram olan kurumsal sağlık okuryazarlığı olgusunun ortaya çıkmasında önemli rol oynamıştır. Kurumsal sağlık okuryazarlığı; kurumun, sağlık hizmet tüketicisinin sağlık sistemlerini kullanırken karşılaştığı karmaşıklığı gidermesi, ihtiyaç ve beklentilerini anlayabilmesi ve bunları en doğru şekilde karşılayabilmesini kapsayan yeterliliktir. Bireysel, elektronik ve kurumsal sağlık okuryazarlık türlerini multisistemsel bir görev bilinciyle iyi bir şekilde geliştirmek, düzeylerini yükseltmek, sağlık sermayesine yönelik en iyi yatırımdır.
Sağlık Sermayesi…
Peki bu sağlık sermayesi içerisinde çevrenin rolü nedir? Bu soruyu çoğumuz “tabi ki çevre, sağlık sermayesi içerisinde fazlasıyla önem teşkil etmektedir” cevabıyla gereksiz bulabilir. Lakin günümüz dünyasında bu soruyu defaatle sormanın ve cevabının sadece sözde değil fiilde de verilmesi gerektiğinin ne kadar elzem olduğunu ne yazık ki görmekteyiz.
Tam bu noktada; 1972 yılında Stockholm'de düzenlenen Birleşmiş Milletler Çevre Konferansı'nda belirlenen ve tüm dünyada 5 Haziran'da kutlanan Dünya Çevre Günü'nü fiili cevaplara örnek olarak gösterebiliriz. "Tek Bir Dünya" sloganı temelinde her yıl farklı temalarla kutlanan Dünya Çevre Günü, 2022'de daha temiz, daha yeşil ve daha sürdürülebilir yaşam teması ile kutlanacaktır.
Hepimizin bildiği gibi her canlı organizma varlığını sürdürebilmek için çevreye uyum sağlamak zorundadır. Bu organizmalar, bilhassa en karmaşığı olan insan, çevredeki kaynakları kendi ihtiyaçları doğrultusunda kullanmakla beraber, bir yandan doğayı biçimlendirirken bir yandan da doğa tarafından şekillenmektedir.
Sosyal hayatımızın temelini oluşturan çevreyi biçimlendirmek ne yazık ki özellikle sanayileşme ile birlikte yanlış anlaşıldı ve daha fazla tüketmek için daha fazla üretmek yaklaşımıyla kaynaklar acımasızca kullanıldı/kullanılmaktadır. Yenilenebilir-yenilenemez tüm kaynakların “insan için” her ne şekilde olursa olsun kullanımı, çevrenin yine “insan için” tahrip edilmesi mubah olarak algılandı ve bu şekilde algılanmaya devam etmektedir.
Küresel bir sorun olan çevreyi korumak, sürdürülebilir bir kalkınma sağlamak için Edward Lorenz’ in ileri sürdüğü ve yapılan küçük değişiklikler büyük sonuçlar doğurabilir şeklinde açıklayabileceğimiz kelebek etkisi modeli çerçevesinde algıları değiştirebilmek mümkün. Kelebek etkisi modeli esasında alınabilecek kritik önlemlerden biri yazımızın ana konusunu oluşturan sağlık okuryazarlığı olmaktadır. Verilecek eğitimlerle oluşturulacak farkındalıklar, sorumluluk bilinci yaratabilecek ve küresel çözümler üretilebilecektir. Burada kilit nokta, bireysel olarak yapılan davranışlar, sahip olunan alışkanlıklar, iletilen bilgiler ve yayınlanan haberlerin, küresel bir tehdit de oluşturabileceği, küresel bir fırsat da doğurabileceği bilinci ile durumun bu denli vahim olduğunun dikkate alınmasıdır. Dolayısıyla bireysel-sosyal-psikolojik-ekolojik sağlığımızı koruyabilmek ve tehditleri önleyebilmek için bizim önerimiz, sağlık okuryazarlığının da öncü bir dünya politikası olarak benimsenmesi gerektiğidir.
Kaynakça
Elamin, A. S. (2018). İzmir'in Bir Mahallesinde Yaşayan Geçici Koruma Altındaki Suriyelilerde Sağlık Okuryazarlığı ve Sosyodemografik Özelliklerle İlişkisinin İncelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü: Halk Sağlığı ABD.
Gözlü, K. (2018). Sağlık Okuryazarlığı ve Hekim-Hasta İletişiminin Kalitesi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Aile Sağlığı Merkezleri Örneği. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Sağlık Yönetimi ABD, Doktora Tezi.
Özer, Ö. , Özmen , S., & Özkan, O. (2020). Sosyal Medya Kullanımının E- Sağlık Okuryazarlığına Etkisinin İncelenmesi. Alanya Akademik Bakış Dergisi, 4(2), 353-367.
Deniz, S. (2020). Bireylerin E-Sağlık Okuryazarlığı ve Sİberkondri Düzeylerinin İncelenmesi. İnsan İnsan, 4(24), 84-96.
Büyük, S. A. , Şener, E., Güngör Ketenci, P., Erdek, F. Ö., Balcı, Z. A., Öztekin, Ö., & Alp, İ. (2020). Kurumsal Sağlık Okuryazarlığı Olgusuna İlişkin Bir Durum Çalışması: Kamu Hastaneleri Üzerine Bir İnceleme. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 23(4), 587-604.
Sever, M. Ç. (2019, Nisan 15). Kelebek Etkisi Nedir? Mart 24, 2021 tarihinde Evrim Ağacı: https://evrimagaci. org./ adresinden alındı.
Baran, A. G. , (1993). Toplum, Birey ve Çevre İlişkileri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(1), 261-278.
https://csb.gov.tr/turkiye-cevre-haftasi-genelgesi-bakanlik-faaliyetleri-34121
Comments